લાગણી એટલે શું?- લાગણી વિશે તમે અનેક વખત સાંભળ્યુ હશે. ધણીવાર લોકો કહેતા હોય છે તે લાગણીશીલ માણસ છે બધાની મદદ કરે છે, તો કોઇક વાર એમ પણ કહેવાય છે કે વધારે પડતી લાગણી દાખવવાની જરૂર નથી. ત્યારે તમારા મનમાં એવો સવાલ જરૂર ઉદભવતો હશે કે આ લાગણી એટલે શું? તો ચાલો આજે આપણે લાગણીની પરીભાષા સમજીએ.
લાગણી એટલે શું?
લાગણીઓ એ જટિલ મનોવૈજ્ઞાનિક ઘટના છે જેમાં વ્યક્તિલક્ષી અનુભવો, શારીરિક પ્રતિક્રિયાઓ અને વર્તન અભિવ્યક્તિઓ સામેલ છે. લાગણીઓ આપણા વિચારો, નિર્ણયો, ક્રિયાઓ અને સુખાકારીને પ્રભાવિત કરી શકે છે. લાગણીઓ તેમની તીવ્રતા, અવધિ અને સંયોજકતા (સકારાત્મક અથવા નકારાત્મક) માં પણ બદલાઈ શકે છે.
લાગણીઓને વર્ગીકૃત કરવાની વિવિધ રીતો છે, જેમ કે મૂળભૂત લાગણીઓ, પરિમાણીય મોડેલો અને મૂલ્યાંકન સિદ્ધાંતો. મૂળભૂત લાગણીઓ એ સાર્વત્રિક અને જન્મજાત લાગણીઓનો સમૂહ છે જે બધા મનુષ્યો અને કેટલાક પ્રાણીઓ દ્વારા વહેંચવામાં આવે છે. મૂળભૂત લાગણીઓના કેટલાક ઉદાહરણો આનંદ, ઉદાસી, ગુસ્સો, ભય, અણગમો અને આશ્ચર્ય છે². લાગણીઓના પરિમાણીય મોડલ બે અથવા વધુ પરિમાણો સાથે લાગણીઓને ગોઠવે છે, જેમ કે ઉત્તેજના (નીચાથી ઉચ્ચ) અને સંયોજકતા (નકારાત્મકથી હકારાત્મક). ઉદાહરણ તરીકે, આનંદ એ ઉચ્ચ ઉત્તેજના અને હકારાત્મક લાગણી છે, જ્યારે ઉદાસી એ ઓછી ઉત્તેજના અને નકારાત્મક લાગણી છે. લાગણીઓના મૂલ્યાંકન સિદ્ધાંતો સૂચવે છે કે લાગણીઓ ઘટનાઓ અથવા પરિસ્થિતિઓના જ્ઞાનાત્મક મૂલ્યાંકનનું પરિણામ છે, જે સુસંગતતા, સુસંગતતા, જવાબદારી અને સંભવિતતાનો સામનો કરવા જેવા માપદંડો પર આધારિત છે. ઉદાહરણ તરીકે, ડર એ એવી લાગણી છે જે ઉદ્દભવે છે જ્યારે કોઈ વ્યક્તિ પરિસ્થિતિને ભયજનક અને તેના નિયંત્રણની બહાર ગણે છે.
લાગણીઓ માનવ વર્તન અને સમાજ પર વિવિધ કાર્યો અને અસરો ધરાવે છે. લાગણીઓ આપણને આપણા ધ્યેયોને અનુસરવા, નુકસાન ટાળવા, સામાજિક સમર્થન મેળવવા અને આપણી જરૂરિયાતો અને ઇરાદાઓને સંચાર કરવા પ્રેરિત કરી શકે છે. લાગણીઓ આપણી યાદશક્તિ, શિક્ષણ, સર્જનાત્મકતા અને સમસ્યાનું નિરાકરણ પણ વધારી શકે છે. લાગણીઓ આપણી સામાજિક ક્રિયાપ્રતિક્રિયાઓને પણ નિયંત્રિત કરી શકે છે, જેમ કે સહાનુભૂતિ, કૃતજ્ઞતા, આદર અથવા પ્રેમ વ્યક્ત કરીને. લાગણીઓ આપણા નૈતિક નિર્ણયો, મૂલ્યો અને ધોરણોને પણ આકાર આપી શકે છે. લાગણીઓ પણ નકારાત્મક અસર કરી શકે છે, જેમ કે આપણી સમજદારીને નબળી પાડીને, તણાવ પેદા કરીને, આપણું સ્વાસ્થ્ય ખરાબ કરીને અથવા આક્રમકતા અથવા હિંસાને ઉત્તેજિત કરીને.
લાગણીઓને સમજવી અને તેનું સંચાલન કરવું એ વ્યક્તિગત અને આંતરવ્યક્તિત્વ સુખાકારી માટે એક મહત્વપૂર્ણ કૌશલ્ય છે. ભાવનાત્મક બુદ્ધિ એ પોતાની અને અન્યની લાગણીઓને સમજવા, સમજવા, ઉપયોગ કરવાની અને નિયંત્રિત કરવાની ક્ષમતા છે. ભાવનાત્મક બુદ્ધિ આપણને તણાવનો સામનો કરવામાં, આપણા સંબંધોને સુધારવામાં, આપણું પ્રદર્શન વધારવામાં અને આપણા લક્ષ્યોને પ્રાપ્ત કરવામાં મદદ કરી શકે છે. સ્વ-જાગૃતિ, સ્વ-નિયમન, સામાજિક જાગૃતિ અને સામાજિક કૌશલ્યો જેવી વિવિધ વ્યૂહરચનાઓ દ્વારા ભાવનાત્મક બુદ્ધિને શીખી અને સુધારી શકાય છે.
લાગણીઓ એ માનવ મનોવિજ્ઞાનનું આકર્ષક અને આવશ્યક પાસું છે. તેઓ આપણા જીવનને સમૃદ્ધ બનાવે છે, પરંતુ અમને પડકાર પણ આપે છે. લાગણીઓ વિશે વધુ શીખીને, આપણે આપણી જાતને અને બીજાઓને વધુ સારી રીતે સમજી શકીએ છીએ અને વધુ પરિપૂર્ણ અને સુમેળભર્યું જીવન જીવી શકીએ છીએ.
